David G. Gándara
David G. Gándara
2021-02-09
É complicado atopar a alguén que non coñeza, polo menos de oídas, o "método Montessori". Desgraciadamente, na época actual, este método convertiuse nunha especie de marca comercial, que os colexios usan para conseguir matrícula, e na que moito profesorado aplica o suposto método dunha maneira moi dogmática.
Isto non é o que a autora recolleu nas súas obras. A fundamentación científica que se pode atopar nos seus libros é dun rigor excepcional, froito probablemente da súa formación universitaria en medicina. Para min, moito máis importante no seu método que a anécdota dos materiais empregados, que é a parte que a xente normalmente identifica coa palabra "montessori", é o rol do profesorado, que a autora sempre vinculou á investigación-acción. É difícil comprender un sistema educativo que avance cara á calidade sen que unha parte dos docentes sexan investigadores. Non se pode mellorar cunha doble vía na que a investigación se realiza cun modelo de "laboratorio" nas universidades, e se pretende implantar as conclusións nas aulas. Esta idea foi a que me motivou a realizar investigación na miña aula, ata o punto de redactar a miña tese doutoral sobre esa área.
"Son necesarias unha boa formación e práctica para que o profesorado que non foi preparado para a observación científica poida encaixar neste método, e esa formación é especialmente necesaria para aqueles que se fixeron ós vellos métodos de dominación da escola común."
Montessori, M, 1870-1952. (2004). The Montessori method : the origins of an educational innovation. Rowman & Littlefield Publishers,
2021-02-09
Na miña maneira de pensar sobre educación, algunhas cousas cambiaron moito co tempo. Pero hai unha en concreto que tiven clara desde o principio. O funcionamento dos docentes como equipo sempre é un elemento que mellora a calidade da educación.
Recentemente, descubrín que ninguén definiu mellor esta idea que Jean Lave (e Etienne Wenger). As súas "comunidades de práctica" explican perfectamente por que isto é así. As aprendizaxes non teñen sentido fóra do contexto no que se producen. Unha persoa non pode mellorar a calidade da educación na súa aula sen ter en conta o que sucede no resto do centro. Ademais, o seu traballo tamén vai a mellorar enriqucéndose coa diversidade de coñecementos que se da por natureza nos equipos de traballo. É necesario aproveitar o potencial de cada membro dos equipos e poñelo a traballar de maneira coordinada e colaborativa.
E o mesmo exactamente se aplica á aprendizaxe do alumnado nas aulas.
"The meaning of learning is configured through the process of becoming a full participant in a socio-cultural practice. This social process, includes, indeed it subsumes, the learning of knowledgeable skills"
Lave, J. and Wenger, E. (1991). Situated Learning. Legitimate peripheral participation. University of Cambridge Press.
2021-02-09
Ademais do proxecto de orientación, como comentaba cando falaba do primeiro dos grandes, unha gran dificultade no primeiro traballo como orientador foi decidir como facer as avaliacións psicopedagóxicas. En concreto, pídese que se determine o "estilo de aprendizaxe". Aínda que lembraba vagamente algunha clase na universidade, este tema non entrara realmente nos contidos de ningunha asignatura. Así que me puxen a ler sobre o tema. Rápidamente descubrín unha tendencia moi extendida a definir os estilos "auditivo", "visual" e "kinestético". Pero ó ler libros e artigos de rigor, en lugar de blogs ou libros de divulgación, queda claro que esta definición non ten soporte científico ningún.
Despois de varios días buscando, dei co traballo de David Kolb, que foi a miña salvación. Tende unha ponte marabillosa entre o aprendizaxe experiencial (xa quedou clara a miña admiración por Dewey) e a definición de diferentes estilos de cada persoa con respecto ó seu "ciclo de aprendizaxe". É un encaixe totalmente lóxico dos estilos de cada un dependendo das etapas do proceso de aprendizaxe. Non reduce ó estilo de cada un a unha etiqueta, senón que establece un perfil único para cada persoa.
Grazas ó modelo de Kolb, conseguín dar coherencia á interpretación dos datos que tomaba para coñecer mellor ó alumnado. Pode haber outras maneiras, pero esta é a miña.
"Learning is the process whereby knowledge is created through the transformation of experience"
Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and development (Vol. 1). Prentice-Hall.
2021-02-09
Quizais a experiencia máis enriquecedora que vivín na educación ata o momento foi o ano escolar que traballei nunha escola bilingüe en Calgary. Tiven a sorte de que me encargaran a titoría dunha clase de terceiro de primaria, onde enseguida me dei conta de que era un grupo cun potencial creativo moi importante. Por sorte, encomendáronme reemplazar á titora anterior, que concebía a educación dunha maneira moi parecida a min. Os nenos e as nenas da clase número 15 xa estaban afeitos a desfrutar de liberdade creativa nas súas tarefas.
Naquel momento aínda non coñecía o traballo de Joseph Renzulli, pero despois descubrín que sistematizou perfectamente o que a min me funcionou por intuición. O que fixen foi que cada día, cada un dispuña dun tempo para os seus "proxectos persoais". Eu íalle dando ideas de cousas, e cada un aproveitaba algunha desas ideas ou traía outra. En pouco tempo tiñamos en marcha unha novela, un libro de contos infantís, un mago deseñando efectos de ilusionismo, e o que máis me impresiounou, un obradoiro de videoxogos. Non fixo falta máis que dicirlles onde se pinchaba para lanzar o programa "Scratch". En poucos meses xa se vían os seus avatares na pantalla dicindo frases divertidas, saltando e xirando. Canta xente pensa que isto é imposible nunha clase de terceiro!
Cando lin "Schoolwide enrichment model" atopei un modelo teórico que explicaba o sucedido. O talento atópase nos comportamentos, non nas persoas. E resulta bastante imprevisible. O que debemos asegurar e que facemos o posible para que xurdan estes "comportamentos talentosos", que poden suceder en calquera persoa.
"Every child is special if we create conditions in which that child can be a specialist within a specialty group."
Renzulli, J. S. (1994). Schools for talent development: A practical plan for total school improvement. Creative Learning Press.
2021-02-09
En case todos os colexios que traballei tratei de promover o xadrez entre o alumnado. Podedes pensar que sempre se apunta a xente que saca boas notas, ou que todos consideran moi capaces. Pero non sempre é así.
Un dos alumnos que acudiron á actividade de xadrez que conseguira poñer en marcha nos recreos do comedor empezou a amosar unha gran capacidade de análise e de toma de decisións prácticas no xogo. Eu non lle daba ningunha outra clase, así que non sabía cal era o seu perfil académico. El participaba comentando as xogadas cunha madurez e unha precisión moi aceptables para o seu nivel de xogo. Uns meses despois formamos un equipo para participar na liga autonómica. Abraiou a todo o mundo nunha partida na que tiña un só peón contra unha dama. É un final coñecido para os expertos, pero non para alguén que acaba de comezar. Porén, foi quen de razoar por si mesmo que había algunhas posibilidades de empatar. E empatou. A min pareceume algo excepcional.
Máis tarde descubrín que o alumno non era nada bo nos estudos. Suspendía habitualmente e incluso repetira algún curso. Non sei se logrou titular na ESO, pero pode ser que non. Algo pasa se a escola non logra desenvolver potenciais de este tipo.
"La mayoría de quienes leen profusamente y con placer tan sólo creen que aprendieron a hacerlo en la escuela; cuando se les discute esto, descartan fácilmente este espejismo."
Illich, I., & Espinoza, G. (1974). La sociedad desescolarizada. Barral Editores.
2021-02-08
É complicado enumerar todas as importantes reflexións que xenera a lectura de "Visible Learning". Vou escoller un aspecto que me parece de especial transcendencia.
John Hattie formula, na súa obra, dunha maneira maxistral a interacción necesaria entre a investigación educativa e a reflexión teórica. Aínda que o traballo da súa vida é un faraónico metaanálise de estudos de investigación, todos eses pasan polo prisma dunha análise filosófica moi profunda, que permite unha marabillosa síntese das ensinanzas e conclusións que se poden sacar da evidencia científica.
Eu trato de trasladar isto á miña práctica de aula, mellorando pouco a pouco a maneira de recoller datos para que estes sexan da maior utilidade posible para extraer conclusións que permitan introducir cambios cara á mellora das aprendizaxes na aula. Pouco a pouco funme dando conta que as mellores ferramentas para isto son os diarios de aprendizaxe, os portafolios de evidencias e os rexistros anecdóticos de observacións de aula.
"those teachers who are students of their own impact are the teachers who are the most influential in raising students’ achievement."
Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers: Maximizing impact on learning. Routledge.
2021-02-07
Non hai dúbida de que a lectura de "Frames of Mind" foi a que máis cambiou a miña maneira de entender a educación. Aínda que o libro ten moitos "haters", para min segue a ser unha referencia imprescindible. Serviume, sobre todo, na miña labor como orientador, onde o traballo principal é precisamente comprender o mellor posible a cada alumno e cada alumna.
Aínda que vivín moitos exemplos parecidos, lembro especialmente aquel neno que aínda que todos consideraban moi intelixente, nunca acababa de brilar totalmente en nada. Cando me tocou darlle clase, por un motivo ou por outro, foi o ano que lle tocou demostrar ese potencial moi fóra do habitual. Só uns días despois de explicarlle como resolver o cubo de Rubik, xa botaba carreiras con el para ver quen o facía máis rápido. Cunha sinxela explicación de como facer un cubo con origami, construiu un castelo digno de "Minecraft".
Na escola, habitualmente só damos a oportunidade de brilar realmente nun par de áreas (como poden ver os "haters", evito chamalas intelixencias), que é ás que adicamos case todo o tempo dispoñible. Moi tanxencialmente se permite un pouco de traballo no musical e no artístico, aínque que limitado a momentos moi puntuais. Pero case nunca exploramos as posibilidades visoespaciais, interpersoais ou intrapersoais.
"Current methods of assessing the intellect are not sufficiently well honed to allow assessment of an individual potentials or achievements in navigating the stars, mastering a foreign tongue, or composing with a computer."
Gardner, H., 1983. Frames of Mind: Theory of Multiple Intelligences. Basic Books
Volver al panel del #dibucedario2021
2021-02-07
"Se quixese podería aprobar todo, pero é da lei do mínimo esforzo". Durante os meus anos coma mestre oín esta frase moitísimas veces. Ou outras parecidas. Estou tan afeito a oíla que xa non me chama a atención. Pero en realidade reflicte algo moi grave. Un docente que é quen de ver o potencial nunha persoa, pero ante a imposibilidade de desenvolvelo, atribúeo ó alumnado.
Foi casualidade que a primeira vez que lin a "Pegagoxía do oprimido" foi naquela mesma pequena escola na que un alumno deixaba os exames en branco aínda que despois, nas súas conversacións amosaba unha abraiante capacidade de expresión e cultura. Na clase estaba case sempre despistado. Eu, influído polo resto do profesorado, xa non lle daba moita importancia, porque parecía pasarlle a todo o equipo. Pero nunha ocasión achegueime á súa mesa nun deses momentos nos que estaba tan despistado. Vin que agochaba algo no caixón da mesa. Quedei coa boca aberta cando vin que o que ocultaba era "Vinte mil leguas de viaxe submarina". Xa non sei se fun eu, ou quen foi, que conseguiu que un neno de aldea coñecese a Xulio Verne e que se enfrascara na súa lectura. Pola miña parte, nunca lle volvín a chamar a atención cando estaba despistado. O traballo estaba feito.
"Ensinar não é transferir conhecimento, mas criar as possibilidades para a sua própria produção ou a sua construção."
Freire, P. (1968). Pedagogía del oprimido.
Volver al panel del #dibucedario2021
2021-02-05
Penso que quedou claro que o debuxo é unha das miñas pasións. Eu sempre tiven claro do importante que é que a arte forme parte da vida das persoas, e sempre intentei transmitir isto nas miñas clases. Durante moitos anos canseime de xustificar por que non adicaba más tempo á escritura ou ó cálculo. Busquei investigacións que demostrasen que coa arte tamén se podía mellorar nas outras disciplinas. Pero nunca atopei nada.
Afortunadamente, o que sí atopei foi o traballo de Ellen Winner. Lendo os seus traballos por fin comprendín que a arte na escola non se xustifica porque faga mellorar os resultados académicos en lingua e en matemáticas, senón pola arte en si mesma. O sentido estético, o pensamento visual, a capacidade de superación, e moitas outras habilidades fan que a razón para adicar máis tempo ás artes nas escolas, e polo propio valor da arte.
E isto mesmo pasa con outras cousas. Ante a tendencia da "educación baseada en evidencias" hai que ter coidado de en que consisten esas evidencias que se buscan. Se o que se busca para xustificar algunha metodoloxía é mellorar as cualificacións, ou os resultados PISA, a min non me interesa, non sei a vós.
"We do not need the arts in our schools to raise mathematical and verbal skills - we already target these inmath and language arts. We need the arts because in addition to introducing students to aesthetic appreciation, they teach other modes of thinking we value."
Winner, E. (1993). Exceptional Artistic Development: The Role of Visual Thinking. Journal of Aesthetic Education, 27(4), 31-44.
Hetland, L., Winner, E., Veenema, S., & Sheridan, K. M. (2015). Studio thinking 2: The real benefits of visual arts education. Teachers College Press.
Volver al panel del #dibucedario2021
2021-02-04
Despois de varios anos como titor de cursos baixos de primaria, por fin chegaba a sexto coa ilusión de que se pode profundizar máis nos temas, facendo todo máis interesante. Porén, enseguida me desanimei, esa profundización non daba chegado, e atopábame diante cunha mestura de "vagancia" e "dificultades de aprendizaxe". Así lle chamaba eu ás cousas por aquel tempo.
Ante esta circunstancia pensei que sería boa idea poñer en práctica o que lera anos atrás sobre a experiencia e a educación. Empecei a formular as tarefas da aula como experiencias de aprendizaxe: un laboratorio de experimentos, a redacción dun periódico, un estudio de cine, un obradoiro de animación por ordenador. Todo isto coa idea de que polo menos non se perdera o tempo, pero non tardaron en deixarme coa boca aberta. Decidiron facer unha película de zombies, e demostraron que ó teren un propósito claro e un contexto foron quen de mellorar a súa capacidade de redacción, de expresión oral, de organización da rodaxe... E isto foi só unha das experiencias de todo un curso escolar.
"it is a mistake to suppose that acquisition of skills in reading and figuring will automatically constitute preparation for their right and effective use under conditions very unlike those in which they were acquired. "
Dewey, J. (1938). Experience and Education. MacMillan.
Volver al panel del #dibucedario2021